Tekst: kmdr por. rez. Grzegorz Kolański

„Flota cieni” – określenie to trafiło do szerokiego użycia w ogólnoświatowych mediach po rozpoczęciu przez Federację Rosyjską (FR) w 2022 r. otwartej inwazji na Ukrainę. Zwrot ten dotyczy statków przewożących z FR na światowe rynki ładunki objęte międzynarodowymi sankcjami, w tym przede wszystkim ropę naftową i jej produkty oraz węgiel i gaz ziemny.

Wydawać by się mogło, że rozwiązanie problemu floty cieni jest względnie proste: trzeba wprowadzić kolejny zakaz! Diabeł (jak zwykle) tkwi w szczegółach. Kogo i czego ten zakaz ma dotyczyć? Kto ma go egzekwować i w jaki sposób? A w ogóle, to czym jest ta flota cieni?

GENEZA I HISTORYCZNE PODŁOŻE

Każda wojna dla jednych jest pasmem nieszczęść, a dla innych okazją do zarobku. To, co jest zabronione lub limitowanema swoją cenę. Zazwyczaj wyższą niż w przypadku swobodnej podaży. Ograniczenia w handlu pomiędzy stronami pozostającymi w stanie wojny lub w niezbyt przyjaznych relacjach mają już swoją historię. Przykładem może być blokada kontynentalna, nałożona przez Napoleona Bonaparte na Wielką Brytanię (1806–1814). Francuskie przepisy narzucone innym krajom miały załamać gospodarkę Wielkiej Brytanii. Wprowadzenie w życie francuskiego embarga miało poważne konsekwencje dla całego kontynentu, a jego skuteczność była dyskusyjna. Rozkwitły różne metody kontrabandy, w tym przede wszystkim na morzu. Nie wszystkie państwa zgadzały się z francuską polityką i mniej lub bardziej otwarcie występowały przeciwko niej. Brzmi znajomo? Powinno, ponieważ podobnie jest i w przypadku wojny rosyjsko-ukraińskiej.

WERSJA WSPÓŁCZESNA

Współczesna historia międzynarodowych sankcji (lub też bardziej oficjalnie: środków ograniczających) przeciwko FR sięga roku 2014 i związana jest z pierwszym etapem rosyjskiej agresji na Ukrainę. Od tego czasu międzynarodowa społeczność (a w zasadzie jej część skupiona wokół USA, Unii Europejskiej i Wielkiej Brytanii) wprowadzała kolejne pakiety przepisów mających uprzykrzyć życie w FR. Ich efektywność była dyskusyjna i użycie sformułowania o „uprzykrzaniu” jest jak najbardziej trafne. Przełomem był rok 2022 i rozpoczęcie przez FR pełnej inwazji. Ale nawet wówczas kolejne pakiety sankcji były rozciągnięte w czasie i wprowadzane stopniowo tak, aby nie zaszkodzić zbytnio gospodarkom
krajów nakładających ograniczenia.
Mając na uwadze napoleońskie doświadczenia, taki tryb jest jak najbardziej
uzasadniony, ale daje też czas stronie sankcjonowanej na przygotowanie się. Ponieważ znaczna część rosyjskiej gospodarki i rosyjskich wpływów budżetowych związane są ze sprzedażą surowców naturalnych, sankcje ukierunkowane zostały m.in. na ten sektor gospodarki.
A ponieważ we współczesnym świecie przepływ towarów związany jest w dużej mierze ze szlakami morskimi, sankcje dotknęły też sektor transportu morskiego.
I tak rozpoczęła się swoista zabawa w kotka i myszkę, w trakcie której FR stara się przeciwdziałać coraz to nowszym (i podobno coraz bardziej restrykcyjnym) przepisom ograniczającej jej możliwości na morskich szlakach komunikacyjnych. Jednym ze sposobów takiego przeciwdziałania
jest tzw. flota cieni.

OPIS ZJAWISKA

Patrząc na globalne środowisko handlu morskiego, można przyjąć, że flota cieni to rodzaj zjawiska w nim zachodzącego. Określenie to bowiem nie powinno dotyczyć tylko i wyłącznie jednostek pływających, ale także szeregu działań podejmowanych przez strony zainteresowane ich funkcjonowaniem. Zjawisko floty cieni nie jest pomysłem rosyjskim,
ale ma swoje korzenie we wcześniejszych sankcjach wymierzonych przeciwko innym państwom: np. Iranowi, Wenezueli i Korei Północnej. Rosyjski wkład w zjawisko to przede wszystkim zwielokrotnienie jego skali, ale też i rosyjski eksport surowców ma zupełnie inną skalę. Wystarczy
tylko podać szacunkowe liczby: w 2024 r. FR zarobiła na eksporcie surowców około 242 mld euro, z czego 104 mld euro z eksportu
ropy (sprzedano około 295 mln t ropy), 75 mld euro z eksportu produktów
ropopochodnych, 40 mld euro z eksportu gazu i 23 mld euro z eksportu węgla. (…)

Cały tekst wraz z analizą znajdziecie w Morzu 2/2025